ΝΕΑΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΙΣ ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

«Θηλυκό» μυαλό σημαίνει μυαλό μηχανικού, δηλαδή μυαλό που «γεννά» λύσεις πρωτότυπες και ρηξικέλευθες, που επιλύει δύσκολα προβλήματα, που ανοίγει δρόμους, που φωτίζει σκοτεινούς μέχρι τότε δρόμους της σκέψης. Αυτή ακριβώς είναι η δουλειά του μηχανικού. Αν λοιπόν υιοθετήσουμε την άποψη ότι οι γυναίκες έχουν «θηλυκό» και όχι «μαθηματικό» μυαλό, ας τη συνδέσουμε με αυτό το επιχείρημα. Ακόμη και με την ανδρική λογική, οι γυναίκες είναι οι καταλληλότερες για να γίνουν μηχανικοί. Στην ιστορική τους διαδρομή οι γυναίκες, οι επιστημόνισσες και οι Ελληνίδες, πέρασαν από διάφορα στάδια διεκδικήσεων, χειραφέτησης και κατακτήσεων, ανάλογα με την ιστορική συγκυρία, τα κοινωνικοπολιτικά και οικονομικά δεδομένα και το επίπεδο της επιστήμης και της τεχνολογίας.

Γράφει η Δρ. Εύη Μπάτρα*

Μέχρι πριν μερικές γενιές η εκπαίδευση των γυναικών δεν ήταν υποχρεωτική και δεν τους επιτρεπόταν η άσκηση επιστημονικού επαγγέλματος.

Έτσι εξηγείται η απουσία των γυναικών από την επιστήμη. Με τους αγώνες τους οι γυναίκες κατάφεραν και πέτυχαν την ισοτιμία τους με τους άνδρες σε όλους τους τομείς της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής. Τώρα, νομικά τουλάχιστον, τους είναι ανοιχτοί όλοι οι δρόμοι. Έτσι, φτάσαμε στο σημείο οι γυναίκες σήμερα να αποτελούν το 51% των φοιτητών στα ελληνικά πανεπιστήμια, 2.5 μόλις γενιές από την καθιέρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσής τους.

Θα έπρεπε, επομένως, να είμαστε ευτυχείς και περήφανες που πετύχαμε τόσα πολλά και τόσο σύντομα. Και είμαστε. Όμως, μια προσεκτικότερη παρατήρηση στις επιστημονικές επιλογές των γυναικών αποκαλύπτει ότι αυτές συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένα επιστημονικά πεδία, στις λεγόμενες «θεωρητικές» ή «ανθρωπιστικές» επιστήμες, ενώ οι άνδρες κρατούν τα ηνία στις πολυτεχνικές και φυσικομαθηματικές σχολές. Για να μην σας κουράζω με στατιστικά στοιχεία, θα σας πω ότι η πρώτη γυναίκα στη σχολή Ναυπηγών Μηχανικών του ΕΜΠ μπήκε στις αρχές της δεκαετίας του ’80 και ήταν μία στους 50. Το ποσοστό αυτό δεν έχει διαφοροποιηθεί πολύ από τότε μέχρι σήμερα.

Τι είναι αυτό που κάνει τις γυναίκες να «αποστρέφονται» τα μαθηματικά, τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, την τεχνολογία και γενικά ό,τι έχει σχέση με τις θετικές επιστήμες; Εγώ υποστηρίζω ότι αυτό είναι η παγιωμένη κοινωνική προκατάληψη ότι οι γυναίκες δεν έχουν «μαθηματικό μυαλό» και γι’ αυτό δεν είναι καλές στις θετικές επιστήμες. Με τη σημερινή μου ομιλία θα προσπαθήσω να σας αποδείξω, και ελπίζω να σας πείσω, ότι οι γυναίκες και τα κορίτσια έχουν μυαλό γερό, καθαρό, φωτεινό, συνθετικό, μαθηματικό, μυαλό μηχανικού.

Από πολύ μικρή άκουγα τους μεγαλύτερους γύρω μου να λένε ότι το τάδε αγόρι «έχει μαθηματικό μυαλό», ποτέ όμως την έκφραση αυτή δεν την άκουσα για κορίτσι. Αργότερα, όταν πήγα στο σχολείο, έβλεπα ότι εγώ και οι συμμαθήτριές μου δεν υστερούσαμε σε τίποτα στα Μαθηματικά σε σχέση με τους συμμαθητές μας. Μάλιστα, όσο περνούσαν τα χρόνια, εμείς γινόμασταν καλύτερες. Είχα, βέβαια, και τη φοβερή τύχη, να φοιτώ σε μια τάξη όπου το πρώτο στη βαθμολογία αγόρι ήταν στη γενική κατάταξη μετά το τελευταίο κορίτσι, οπότε, όπως καταλαβαίνετε, ήταν πρακτικώς αδύνατον να πιστέψουμε αυτόν τον «μύθο».

Διότι περί μύθου πρόκειται. Αυτός είναι ο βασικός μύθος που για αιώνες απέκλεισε τις γυναίκες από τις θετικές επιστήμες. Είναι ο μύθος που επιβίωσε ακόμη και στη σύγχρονη κοινωνία, που θέλει τη γυναίκα να σπουδάζει και να εργάζεται, αλλά όχι βρε παιδί μου και ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ, ΦΥΣΙΚΟΣ, ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ, αυτά είναι δύσκολα πράγματα, είναι για τους άνδρες, άσε που χάνει και την περιβόητη θηλυκότητά της επιλέγοντας ένα τέτοιο επάγγελμα (άλλος μύθος αυτός).

Είναι τυχαίο άραγε που η ανδροκρατούμενη κοινωνία έχει στήσει τόσες αλλεπάλληλες γραμμές άμυνας, ώστε το κάστρο να μην πέφτει ποτέ, όσες νίκες κι αν επιτύχουν οι γυναίκες; Πετύχαμε το δικαίωμα στη μόρφωση, στην εργασία, στη συμμετοχή στην πολιτική ζωή, στη διαχείριση της περιουσίας μας, μα καλά τί άλλο θέλουμε; Αυτή δεν είναι η ισότητα; Η απάντησή μου είναι ΟΧΙ.

Γιατί, μπορεί οι φοιτήτριες να είναι σήμερα περισσότερες από τους φοιτητές, αλλά τα κορίτσια σπουδάζουν επιστήμες που δεν έχουν αντίκρισμα στην αγορά εργασίας ή δεν είναι καλοπληρωμένες, άρα υποθηκεύουν την οικονομική τους ανεξαρτησία. Δυστυχώς, ακόμη και σήμερα υπάρχουν αντρικά επαγγέλματα, που όλως τυχαίως είναι καλοπληρωμένα (π.χ. του μηχανικού)!!!

Γιατί, μπορεί οι γυναίκες να έχουν τη δυνατότητα να εργάζονται, αλλά η ανεργία τους είναι διπλάσια των αντρών, γιατί οι εργοδότες δεν θέλουν να προσλαμβάνουν μητέρες. Και όταν καταφέρουν να διατηρήσουν τη θέση εργασίας τους, δεν φτάνουν συνήθως ψηλά στην ιεραρχία.

Γιατί, έχουν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, αλλά είναι ελάχιστες αυτές που είναι εκλεγμένες στη Βουλή ή σε άλλα ζωτικής σημασίας κέντρα λήψης αποφάσεων.

Γιατί, μπορεί οι γυναίκες να μπορούν να διαχειριστούν την περιουσία τους (αυτό έγινε πολύ πρόσφατα, μόλις τη δεκαετία του ’80, με την κατάργηση του θεσμού της προίκας), αλλά είναι δύσκολο να αποκτήσουν δική τους, αφού η εργασία τους είναι συνήθως λιγότερο καλά αμειβόμενη σε σχέση με αυτή του άνδρα.

Η ισότητα δεν είναι μόνον θέμα θεωρητικό ή ποσοτικό, είναι θέμα πρακτικό και ποιοτικό. Και έχουμε πολύ δρόμο ακόμη να διανύσουμε για να την πετύχουμε.

Οι θεωρίες αυτές απέκλεισαν για αιώνες τις γυναίκες από τις θετικές επιστήμες. Κατ’ αρχήν ας δούμε αν οι θεωρίες στέκουν επιστημονικά και λογικά. Κάνοντας ποιές παρατηρήσεις οι άνδρες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι γυναίκες δεν είναι καλές στα Μαθηματικά;

Θα σας απαριθμήσω ενδεικτικά τις «μαθηματικές» δεξιότητες των απλών και αγράμματων γυναικών του χωριού μου, έτσι όπως εγώ ασυνείδητα τις παρατηρούσα σαν μικρό παιδί.

Δεν υπάρχει καμία γυναίκα στο χωριό μου που να μην ξέρει να κεντάει, να πλέκει, να υφαίνει και μάλιστα πολύπλοκα σχέδια. Δεν απαιτεί αυτό γνώσεις γεωμετρίας, άριστη αντίληψη του χώρου, των σχημάτων, των χρωμάτων και των συνδυασμών τους; Δεν υπάρχει καμία που να μην είναι μαγείρισσα, και μάλιστα εξαιρετική. Δεν απαιτεί αυτό γνώση των φυσικών και χημικών ιδιοτήτων των υλικών – πρώτων υλών, της συμπεριφοράς τους κατά την ανάμειξη και την καύση, καθώς και των σωστών ποσοτήτων – δόσεων, ώστε να πετύχει, και μάλιστα χωρίς προηγούμενη εργαστηριακή δοκιμή – πείραμα, η παρασκευή – παραγωγή του στιφάδου, του παστίτσιου, των γλυκών του κουταλιού και τόσων άλλων ωραίων εδεσμάτων, που κάνουν τις γειτονιές να μοσχοβολάνε κάθε μεσημέρι;

Οι αλχημιστές, που τον Μεσαίωνα προσπαθούσαν μάταια να μετατρέψουν όλα τα μέταλλα σε χρυσό, νόμιζαν ότι έθεταν τις βάσεις της Χημείας. Μα αυτές είχαν τεθεί προ χιλιάδων ετών με την μετατροπή του γάλατος σε τυρί και γιαούρτι από τις αγρότισσες για την διατροφή των οικογενειών τους!!!! Μήπως δεν έχουν γνώσεις βιολογίας, γεωπονικής, φαρμακευτικής και μαιευτικής οι απλές γυναίκες; Έχουν, και μάλιστα πρωτότυπες. Ξέρουν τις φαρμακευτικές ιδιότητες των φυτών και τα χρησιμοποιούν για θεραπευτικούς λόγους, γνωρίζουν ενστικτωδώς τις λειτουργίες του σώματός τους και είναι οι πρώτες μαιευτήρες των συγγενών και φιλενάδων τους.

Όλες αυτές οι γνώσεις και δεξιότητες δεν είναι «κομπογιανιτισμός». Απλώς, επειδή, επί χιλιάδες χρόνια, δεν συστηματοποιήθηκαν και δεν εμπορευματοποιήθηκαν, ώστε να αποκτήσουν οικονομική αξία, θεωρήθηκαν άνευ αξίας από την μετέπειτα συστηματική και εμπορευματοποιημένη αντίληψη για την επιστήμη. Έτσι οι γυναίκες, μη φροντίζοντας ποτέ να κατοχυρώσουν «πνευματικά δικαιώματα» στις «εφευρέσεις» τους, ούτε να «πιστοποιήσουν» τις «δεξιότητές» τους, βρέθηκαν να θεωρούνται ξένες προς τις φυσικές επιστήμες.

Τί ειρωνεία!!! Οι γυναίκες, που γνωρίζουν τη φύση με τον δικό τους μοναδικό βιωματικό τρόπο, να αποκλείονται από τις επιστήμες που είναι απαραίτητες για την κατανόηση της φύσης. Και τί καταδίκη, στη σύγχρονη κοινωνία, με έμμεσο τρόπο, να αποκλείονται τα κορίτσια από του να γνωρίσουν τον κόσμο σε όλες του τις λεπτομέρειες και το μεγαλείο, ξεκομμένα από τις νέες τεχνολογίες, το σημερινό κλειδί για την εξερεύνηση του κόσμου !!!

Από την άλλη πλευρά, ακούμε συνεχώς, ακόμα και σήμερα, την έκφραση «αυτός έχει θηλυκό μυαλό». Ποιό είναι το νόημα της έκφρασης αυτής. Το φυσικό χαρακτηριστικό της γυναίκας που τη διαφοροποιεί από τον άνδρα είναι ότι «γεννά» τα παιδιά. Η έκφραση, λοιπόν, αυτή σημαίνει ότι, όποιος έχει θηλυκό μυαλό, «γεννά ιδέες», χωρίς όμως ιδιαίτερη διευκρίνιση για το είδος και την ποιότητα των ιδεών αυτών.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό, που εσφαλμένα αποδίδεται στις γυναίκες, είναι η πανουργία, η κουτοπονηριά, ο πλάγιος τρόπος του ενεργείν και πράττειν. Και σχεδόν πάντα υπονοείται με την έκφραση «θηλυκό μυαλό», ότι όποιος έχει τέτοιο μυαλό γεννά πονηρές ιδέες, σκοτεινές, και άλλες συνώνυμες, που φυσικά δείχνουν ηθική κατωτερότητα και φυσική μειονεξία.

Κι εγώ σας λέω ότι «θηλυκό μυαλό» σημαίνει «μυαλό ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ»!!!!, δηλαδή μυαλό που γεννά λύσεις πρωτότυπες και ρηξικέλευθες, που επιλύει δύσκολα προβλήματα, που ανοίγει δρόμους, που φωτίζει σκοτεινούς μέχρι τότε δρόμους της σκέψης, αυτή ακριβώς είναι η δουλειά του μηχανικού. Αν λοιπόν υιοθετήσουμε την άποψη ότι οι γυναίκες έχουμε «θηλυκό» και όχι «μαθηματικό» μυαλό, ας τη συνδέσουμε με αυτό το επιχείρημα. ΕΠΟΜΕΝΩΣ, ακόμη και με την ανδρική λογική, οι γυναίκες είναι καταλληλότερες να γίνουν ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ.

Ας έρθουμε τώρα στον μύθο της «θηλυκότητας». Μια γυναίκα που κάνει ένα αντρικό επάγγελμα χάνει τη θηλυκότητά της. Ένας άντρας, όμως, που κάνει ένα «γυναικείο» επάγγελμα δεν χάνει ποτέ τον ανδρισμό του, ίσα-ίσα θεωρείται ακόμα πιο διακεκριμένος που τα καταφέρνει σε κάτι που είναι «έξω από τη φύση» του. Ένας αδρότατα πληρωμένος σεφ μεγάλου ξενοδοχείου είναι περιζήτητος γαμπρός, παρά το ότι κάνει μια γυναικεία εργασία (μαγείρεμα). Γιατί αυτός δεν χάνει τον ανδρισμό του; Μα είναι απλό, γιατί αυτός από την εργασία αυτή πλουτίζει, ενώ η νοικοκυρά που κάνει την ίδια ακριβώς εργασία στο σπίτι της απλήρωτη εκτελεί το καθήκον της, δεν κάνει επάγγελμα.

Το θέμα, επομένως, είναι οικονομικό και κατ’ επέκταση είναι θέμα ισχύος και επιβολής. Αυτός είναι και ο ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ λόγος που σχεδόν όλα τα γυναικεία επαγγέλματα είναι κακοπληρωμένα. Ακόμη κι αν η γυναίκα εργάζεται, να μην μπορεί να είναι πλήρως οικονομικά ανεξάρτητη, να στηρίζεται πάντα στο εισόδημα κάποιου άνδρα. Και, κακά τα ψέματα, ισότητα δεν υπάρχει χωρίς οικονομική αυτοτέλεια και αυτονομία!!!!

ΔΕΝ έχουν, λοιπόν, κανέναν λόγο τα κορίτσια να μην σπουδάζουν θετικές επιστήμες κι όμως το αποφεύγουν, λόγω αυτών ακριβώς των προκαταλήψεων. Θα με ρωτήσει κάποιος από σας «Είναι εύκολο να σπουδάσεις θετικές επιστήμες;». Η δική μου απάντηση είναι ΝΑΙ. Εγώ προσωπικά δεν δυσκολεύτηκα καθόλου ούτε να μπω στο Πολυτεχνείο, ούτε να το τελειώσω, ούτε να συνεχίσω τις σπουδές μου σε επίπεδο διδακτορικού. Οι βαθμοί δυσκολίας που συνάντησα ήταν βατοί. Θέλετε μια άλλη απάντηση; Είναι το ίδιο δύσκολο για ένα αγόρι και για ένα κορίτσι, άρα το συμπέρασμα είναι ίδιο. Το μυστικό είναι η θέληση και η συστηματική δουλειά.

Τότε, θα με ρωτήσετε, γιατί τα κορίτσια χρειάζονται ενθάρρυνση; Ακριβώς για να ξεπεράσουν τις κοινωνικές προκαταλήψεις, για κανέναν άλλο λόγο. Και τί είδους θα μπορούσε να είναι η ενθάρρυνση αυτή; Και ποιος θα μπορούσε να την αναλάβει; Μία καλή και αποτελεσματική πρακτική είναι η προβολή των ζωντανών προτύπων, δηλαδή πετυχημένων γυναικών, ζωντανών, υπαρκτών, καθημερινών, γήινων, χειροπιαστών, που χωρίς να έχουν κάποια εξαιρετική βοήθεια, χρησιμοποιώντας το μυαλό τους και εργαζόμενες μεθοδικά, πέτυχαν αυτό που για πολλούς ή έστω για κάποιους φαντάζει εξαιρετικό.

Σε μια κοινωνία που βομβαρδίζεται από τα γνωστά τηλεοπτικά πρότυπα, σε μια εποχή «σειρήνων», που γλυκοτραγουδούν στα νεανικά αυτιά των κοριτσιών ότι είναι πανεύκολο να «πετύχουν» στη ζωή τους χρησιμοποιώντας τα «γυναικεία τους θέλγητρα και προσόντα», ακολουθώντας το επάγγελμα του μοντέλου, της σταρ και άλλα παρεμφερή, εμείς προβάλλουμε το πρότυπο της σκεπτόμενης, εργαζόμενης και αγωνιζόμενης επιστήμονος, που κερδίζει τη ζωή της μόνη της και με αξιοπρέπεια. Και σε αυτήν ακριβώς την προσπάθεια εντάσσεται και το σημερινό μου άρθρο.

Όσον αφορά την επιλογή συγκεκριμένου επαγγέλματος, που καλούνται οι έφηβοι να κάνουν στα 18 τους χρόνια, πιστεύω ότι δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία η ακριβής επιλογή. Εάν κάποιο παιδί είναι πάρα πολύ κατασταλαγμένο και έχει επιλέξει ένα συγκεκριμένο επάγγελμα, έχει καλώς. Εάν δεν έχει καταλήξει, αλλά κινείται σε μια ευρύτερη περιοχή επιλογών, θα εισαχθεί σε κάποια πανεπιστημιακή σχολή, ανάλογα με τους βαθμούς του.

Εάν δεν είναι αυτό ακριβώς που επιθυμεί και δεν θέλει να ξαναϋποστεί τη δοκιμασία των εξετάσεων, και πάλι δεν πειράζει, μπορεί να «διορθώσει» την επιλογή του με μεταπτυχιακές σπουδές. Σήμερα, οι δρόμοι που ανοίγονται στους νέους είναι απείρως περισσότεροι σε σχέση με πριν 15-20 χρόνια και υπάρχει εδραιωμένη η αντίληψη της πολυ-επιστημονικής και δι-επιστημονικής προσέγγισης των θεμάτων.

Οι επιστήμονες που κάνουν «τρελλούς» συνδυασμούς προπτυχιακών και μεταπτυχιακών σπουδών είναι οι πιο καλοπληρωμένοι στην αγορά εργασίας. Αυτό που έχει σημασία για τους εφήβους είναι να αγαπούν τη μελέτη και τη γνώση, να έχουν ανοιχτούς ορίζοντες και να μην φοβούνται να πάρουν αποφάσεις. Τα κορίτσια, ναι, χρειάζονται περισσότερο θάρρος για να επιμείνουν στις επιστημονικές και επαγγελματικές τους επιλογές, επειδή, εκτός των άλλων εμποδίων, έχουν να υπερπηδήσουν και τις κοινωνικές προκαταλήψεις και τα στερεότυπα.

*Δρ. Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, 

Πρόεδρος του Σ.Ε.Ε. (Συνδέσμου Ελληνίδων Επιστημόνων)

www.psema.gr